Zeeuwse psalmen zijn van schrijver Wilhelmus

Oudst bekende versie van het Wilhelmus
Oudst bekende versie van het Wilhelmus © Rechtenvrij (Wikipedia)

Waarschijnlijke kandidaat

OOST-SOUBURG - Vrijwel alleen in Zeeland worden de teksten van Datheen nog gebruikt in de kerk. Uit onderzoek blijkt nu dat hij ook de meest waarschijnlijke kandidaat is voor het auteurschap van het lied dat later het Nederlands volkslied zou worden.
Computerprogramma
Dat onderzoek werd uitgevoerd door Vlaamse en Nederlandse onderzoekers die de tekst van het Wilhelmus nauwkeurig hebben bestudeerd en geanalyseerd met een computerprogramma. Daarbij werd met name gekeken naar het gebruik van de kleine, onopvallende woordjes in teksten, zoals lidwoorden en voorzetsels. Stylometrie heet dat.

Functiewoorden

Zulke zogeheten 'functiewoorden' worden onbewust door auteurs gehanteerd en kunnen daarom gebruikt worden om een onbekende auteur te achterhalen. Hoewel het Wilhelmus een relatief korte tekst is voor het gebruik van deze techniek, zijn de onderzoekers van het Meertens Instituut, de Universiteit van Utrecht en de Universiteit van Antwerpen ervan overtuigd dat de stylometrische algoritmen sterk wijzen op Dathleen als auteur van het Wilhelmus.
Petrus Datheen met en zonder ezelsoren
Petrus Datheen met en zonder ezelsoren © Rechtenvrij (Wikipedia)

Ballingschap

Datheen was een in Vlaanderen geboren gereformeerde schrijver die een groot deel van zijn leven in ballingschap heeft doorgebracht in Duitsland. Tot deze ontdekking was hij vooral bekend omwille van zijn vertaling van de gereformeerde psalmen uit 1566.

Berijming

Al vanaf de eerste publicatie van de psalmen was er kritiek op de tekst. Die zou niet lekker rijmen. Toch werden zijn psalmteksten twee eeuwen lang door vrijwel alle gereformeerden in Nederland gebruikt en in Zeeland wordt zijn berijming tot op de dag van vandaag gezongen.
Psalmteksten 
De psalmteksten van Datheen worden nu nog gebruikt door Gereformeerde Gemeenten en Oud Gereformeerde Gemeenten in Arnemuiden, Borssele, Bruinisse, Goes, Kruiningen, Middelburg, Nieuwerkerk, Oostburg, Oosterland, Scherpenisse, Sint-Annaland, Sint-Maartensdijk, Sint Philipsland, Stavenisse, Terneuzen en Zierikzee. Buiten Zeeland worden de teksten alleen nog gebruikt in de Oud Gereformeerde Gemeenten in Achterberg, Amersfoort, Ederveen, Elst, Geldermalsen, Rhenen en Waddinxveen.

Ezelsoren

In de 18e eeuw was de weerstand tegen de tekst zo groot dat de gereformeerde kerk met een nieuwe versie kwam. In diezelfde periode waren er spotprenten in omloop die Datheen met ezelsoren afbeeldden. Volgens de onderzoekers heeft dat beeld van Datheen met de ezelsoren ertoe geleid dat hij nooit werd gezien als mogelijke auteur van het Wilhelmus.
Marnix van Sint Aldegonde
Marnix van Sint Aldegonde © Rechtenvrij (Wikipedia)

Mysterie

Met deze ontdekking is meteen ook het mysterie van de melodie opgelost. Tot nu toe werd het Wilhelmus namelijk toeschreven aan Marnix van Sint-Aldegonde, de heer van West-Souburg, die vanaf de jaren 1570 optreedt als adviseur van het Huis van Oranje-Nassau. Maar niemand wist hoe hij aan de melodie was gekomen.

Twijfel

De toewijzing van Marnix als auteur van de liedtekst stamt van na zijn overlijden in 1598. Maar onder wetenschappers was er al langer twijfel over deze lezing. Waarom kwam hij er nooit zelf voor uit? En waar was de toewijzing eigenlijk op gebaseerd?

Melodie

De melodie van het Wilhelmus bestond al langer. Het werd eerder gebruikt voor het Franse liedje 'O la folle entreprise du prince de Condé' dat in 1568 ontstond bij het beleg van Chartres. Maar onderzoekers hebben nooit kunnen achterhalen hoe Marnix aan de melodie was gekomen van dat Franse origineel.

Prediker

Als de theorie klopt dat Datheen de auteur is dan zou dat mysterie opgelost zijn. Datheen was namelijk als prediker aanwezig bij het beleg van Chartres in 1568, dus is de kans erg groot dat hij de melodie daar heeft leren kennen.

Oudste volkslied

Het Wilhelmus staat overigens in het Guinness Book of Records als het oudste volkslied ter wereld. Het werd rond 1570 geschreven aan het begin van de Tachtigjarige Oorlog, toen de Lage Landen in opstand kwamen tegen de repressiepolitiek van de Spaanse Koning. Die had zijn 'IJzeren' hertog Alva in 1567 hierheen gestuurd om orde op zaken te stellen na het losbarsten van de Beeldenstorm.

Verzetsheld

In de daaropvolgende jaren groeide Willem 'de Zwijger' van Oranje uit tot een iconische verzetsheld. Willem werd zo het symbool van de Opstand tegen Spanje. Het is deze Willem van Nassau die in het lied wordt bezongen.