Gestrande potvis waarschijnlijk overleden aan darminfectie

Ook zaten in de maag van de potvis wormen die nog leefden. "Dat alles wijst op een doodsstrijd op het strand van Domburg", aldus onderzoekster Lonneke IJsseldijk van Universiteit Utrecht

Bij het weghalen van de huid en speklaag troffen de onderzoekers geen onderhuidse bloedingen aan. Een aanvaring met een schip kan daarmee als doodsoorzaak worden uitgesloten.

De potvis was, net als andere potvismannetjes dat doen in deze tijd van het jaar, onderweg vanuit het noorden van de Atlantische oceaan naar zuidelijkere wateren toen hij bij Schotland de verkeerde kant op is gezwommen, richting de Noordzee. Dat loopt vaak niet goed voor de potvismannetjes af, omdat de Noordzee een soort fuik is die steeds ondieper wordt.

In ondiepere wateren werkt de sonar van een potvis minder goed. Daardoor raken ze in de war en kunnen ze zich steeds minder goed oriënteren. Voor deze potvis resulteerde dat in de stranding bij Domburg.

IJsseldijk zei gisteren al meteen dat het dier aan de magere kant is en dat ze daarom vermoedde dat hij ziek was. Toen ze de darmen nader kon bekijken werd dat vermoeden bevestigd: op het oog zijn de darmen volgens haar ontstoken.

De ernst van de darminfectie moet nog blijken uit onderzoek. Microscopisch onderzoek van de stukken potvisdarm moet volgende week definitief uitsluitsel geven over of de infectie ernstig genoeg is om te worden aangewezen als doodsoorzaak.

De darmen van een potvis zijn enorm. Ze kunnen een lengte bereiken van 24 keer de totale lichaamslengte van het dier. Bij een ouder en groter exemplaar dan het bij Domburg aangespoelde mannetje is een darmlengte gemeten van wel 600 meter. Daarom is nader onderzoek nodig.

"Bij een bruinvis had ik dat nu al kunnen zeggen dat het een darminfectie was, want die zijn veel kleiner", aldus IJsseldijk. "Daarom is microscopisch onderzoek zo belangrijk. Pas daarna weten we hoe ernstig de darminfectie was."

De potvis had in ieder geval wel genoeg gegeten, ontdekten de onderzoekers. "Er zaten nog resten van vis en inktvis in de maag", legt IJsseldijk uit. "We nemen de hele maag mee naar Urecht in een kist van één bij één meter. Die gaan we maandag samen met Wageningen Marine Research verder onderzoeken."

Nadat de sectie was afgerond moest nog een deel van het kadaver worden geborgen. Dat verliep voorspoedig: de laatste delen van de potvis gingen aan het einde van de middag op transport naar een gespecialiseerd kadaverdestructiebedrijf in Harlingen. Dat vernietigt de weke delen van het dode dier.

In totaal is er vijfentwintig ton potvisvlees- en botten op transport naar Harlingen gezet. De botten blijven bewaard en gaan naar onderzoeksinstituut Naturalis in Leiden. Ook de echte potvisblubber wordt nog nuttig gebruikt: dat wordt omgezet tot biobrandstof.

Volgens Christe Schollaardt van Naturalis is de kop van het dier nog de grootste uitdaging. "Die moet in één stuk in een container worden geplaatst. We verwachten dat nog voor het donker wordt af te kunnen ronden." Die verwachting is dus inderdaad uitgekomen.

Zij gaat de botten bestuderen om onder meer de leeftijd van de potvis te achterhalen. "Walvisbotten zijn gelaagd, min of meer zoals boomringen, dus kun je zeer nauwkeurig bepalen hoe oud de potvis was toen hij overleed."

Maar je kunt veel meer aan de botten zien dan alleen de leeftijd. "Zo kun je de botten vergelijken met andere exemplaren en zo bepalen hoe de potvissen zich nu als soort verder ontwikkelen."

Maar voor de botten heeft zich ook een andere gegadigde gemeld. Marien bioloog Inez Flameling van de de University College Roosevelt in Middelburg wil graag dat ze na bestudering door Naturalis terug naar Zeeland komen om hier tentoongesteld te worden.

Zij heeft ook het dier een naam gegeven: Pieter Zeeman, vernoemd naar de bekende Zeeuwse natuurkundige. De echte Pieter Zeeman (1865-1943) is geboren in Zonnemaire en won als natuurkundige de Nobelprijs voor het ontdekken van het zogenoemde zeemaneffect, een natuurkundig verschijnsel waarbij spectraallijnen van een atoom worden opgesplitst in aanwezigheid van een sterk magnetisch veld.

Of de botten van potvis Pieter ook daadwerkelijk terugkomen naar Zeeland is nog maar de vraag. "De onderhandelingen daarover moeten nog beginnen", aldus Schollaardt.