Potvis Pieter strandde niet door darminfectie, maar door de honger

Maar bij de autopsie bleek dat die darmwandinfectie al van oudere datum was en bovendien te klein om de vermagerde toestand van het dier en dus ook de stranding te verklaren. "Wat we zagen was die oudere infectie, gecombineerd met interne bloedingen door de stranding", aldus onderzoeker Lonneke IJsseldijk van de Universiteit Utrecht. "Dat soort dingen kun je nou eenmaal pas onder een microscoop écht goed zien."

Verder was eerder al duidelijk dat er in zijn maag geen plastic was aangetroffen. Ook de ophoping van giftige stoffen is niet de boosdoener, de concentraties van die stoffen is te laag om een dergelijk effect te hebben. Verder sluiten de onderzoekers een aanvaring uit en ook voor verstrikking in vistuig zijn geen aanwijzingen.

Volgens de onderzoekers is ook de kans klein dat de geluiden van schepen de stranding hebben veroorzaakt. Bij diep duikende soorten als de potvis zie je volgens de onderzoekers bij een stranding door geluiden van schepen meestal tekenen van decompressieziekte, oftewel: de dieren gaan te snel naar boven en door het drukverschil treden beschadigingen op.

Tegelijkertijd kan die oorzaak niet volledig uitgesloten worden. Uitgebreid onderzoek naar geluid van schepen als oorzaak voor de stranding was namelijk onmogelijk, omdat het gehoororgaan al te ver was vergaan.

Een ding staat vast: potvis Pieter was ernstig vermagerd. Zijn laatste maaltijd bestond uit een kabeljauw en een zeeduivel, voor een walvis van zo'n twintig ton is dat vele malen te weinig. Zijn laatste volwaardige maaltijd, bestaande uit inktvissen, had hij ergens op de Noordzee binnengekregen. Hij was dus uitgehongerd.

De oorzaak voor de stranding van potvis Pieter is dan ook waarschijnlijk zijn onervarenheid. Hij was 15 jaar, dat blijkt onder meer uit de jaarringen in de botten van het dier. Op die leeftijd begint een potvis volgens IJsseldijk net volwassen te worden. "Je zou het survival of the fittest kunnen noemen."

Volgens de onderzoekers zijn potvisstrandingen als deze van alle tijden. Al honderden jaren geleden werden er al vergelijkbare gevallen op schrift gesteld. Meestal zijn het jonge mannetjes, die de weg kwijtraken.

De potvismannetjes trekken namelijk in de winterperiode van de voedselrijke gebieden rond Noorwegen terug naar de Evenaar, waar de vrouwtjes met kalfjes verblijven. Daarbij trekken ze doorgaans langs de westkust van Groot-Brittannië, maar soms nemen jonge, onervaren dieren de verkeerde afslag en komen ze op de Noordzee terecht.

In dat relatief ondiepe water raken ze gedesoriënteerd, omdat hun sonar minder goed werkt in deze ondiepere wateren. Ook is er in de Noordzee nauwelijks voedsel voor de dieren te vinden. Daarom staat dit gebied ook onder marien biologen bekend als een 'potvisfuik'.

Het aantal strandingen is de laatste 30 jaar toegenomen, maar volgens de onderzoekers komt dat waarschijnlijk doordat ook het aantal jonge potvissen is toegenomen. Daardoor stranden er ook meer, is het idee. Maar de cijfers over populaties zijn nog niet zeker genoeg om die conclusie met enige stelligheid te trekken, vinden ze. "Waarom deze potvis vermagerd was en afdwaalde de Noordzee in zal cryptisch blijven", is hun eindconclusie.

Nu die eindconclusie op tafel ligt zou je kunnen denken dat er niets meer in de weg staat om het skelet naar natuurmuseum Terra Maris in Oostkapelle te halen. Dat museum aast op de botten van het dier, maar dan moet eerst aangetoond worden dat de ruimte waar dat skelet tentoongesteld zou worden voldoet aan de richtlijnen van de eigenaar van de botten: Naturalis in Leiden.

Daarom wordt de komende tijd gemeten hoe de temperatuur en luchtvochtigheid zich in die ruimte ontwikkelen. Als die niet aan de richtlijnen voldoen, moet Terra Maris investeren in de benodigde apparatuur om die waarden wel binnen de richtlijnen te houden. Als het museum niet al te grote investeringen hoeft te doen, komt Pieter Zeeman definitief terug naar Zeeland. In september wordt daarover de knoop doorgehakt.