Bijzondere ontdekking: een zakpijp met twee anussen
De duiker en vrijwilliger van Stichting ANEMOON had er al 4300 duiken opzitten, maar zoiets had hij ook nog nooit gezien. Hij vond deze speling van de natuur op een diepte van ongeveer acht meter in het Grevelingenmeer. Volgens Stichting ANEMOON heeft waarschijnlijk een ontsporing in het embryonale stadium tot deze anatomische afwijking geleid.
Letterlijk 'pilaar van ingewanden'
De wetenschappelijke naam van de doorzichtige zakpijp, Ciona intestinalis, kan letterlijk vertaald worden als 'pilaar van ingewanden'. Ook de Nederlandse naam doorschijnende zakpijp is afgeleid van anatomische kenmerken. Rondom het dier zit een soort half doorschijnende mantel die fungeert als soort een zak, waar de rest van het dier in verstopt zit.
Zakpijpen zien er wellicht uit als planten, maar zijn net als anemonen dierlijk. Als larven zwemmen ze rond tot ze zich op een plek op de bodem vestigen. Dan groeien ze uit tot de herkenbare vorm, met één instroomopening en één uitstroomopening. Zo ziet de doorschijnende zakpijp er normaal gesproken uit:
Door de instroomopening wordt zeewater naar binnen gezogen. Dat water wordt gefilterd door het via poriën in de kieuwdarm te pompen. Het voedsel dat eruit wordt gefilterd gaat in de kieuwdarm naar beneden en komt in het maagdarmkanaal terecht, waar het verteerd wordt.
Twee functionele uitstroomopeningen
Het gefilterde zeewater en de onverteerbare voedselresten worden door de uitstroomopening afgevoerd. Dit bijzondere exemplaar heeft twee functionele uitstroomopeningen, al zijn ze wel wat kleiner dan normaal.
Zakpijpen komen voor in het zoute water van de Waddenzee, de Noordzee en wordt vooral ook in groten getale gezien in de Zeeuwse Delta. Het zijn voor evolutiebiologen zeer interessante dieren. Ze behoren namelijk tot het zogeheten superfylum van de Chordata. Dat zegt je misschien niets, maar wellicht wordt het iets duidelijker door de toevoeging dat ook de gewervelden, en dus ook wij mensen, onder de Chordata vallen.
Wervelkolom
Je zou het misschien zo op het oog niet zeggen als je zo'n volwassen zakpijp ziet, maar in hun larvale stadium hebben de microscopisch kleine zakpijpjes volgens Stichting ANEMOON een aanleg voor een wervelkolom: een chorda in het Latijn. Als de larven zich op de bodem vestigen en uitgroeien tot volwassen dieren raken ze dit anatomische kenmerk kwijt. Ongeveer 600 miljoen jaar geleden hebben de zakpijpen zich afgesplitst van de evolutionaire lijn waaruit de mens en de andere gewervelde dieren zijn ontstaan.
Door hun verwantschap, maar ook de vroege afscheiding van de lijn van de gewervelde dieren, geeft het onderzoek naar de overeenkomsten in het genetisch materiaal van de moderne zakpijpen en de mens inzicht in hoe het oergenoom van de mens er 600 miljoen jaar tenminste gedeeltelijk uit moet hebben gezien.
