Van gadgets tot de bevrijding van Middelburg, dit is het bijzondere verhaal van één uniform

Naast de bewoners zaten er in de stad al zo'n 2000 Duitse soldaten, maar door de inundatie van Walcheren waren ook veel inwoners van het voormalige eiland naar Middelburg gevlucht. Door die drukte dreigde er een tekort aan voedsel en water. Ook lagen ziektes op de loer. De geallieerden hadden dus geen tijd te verliezen.

Een voorhoede van elf Buffalo's, dat zijn amfibievoertuigen op rupsbanden, werd naar Middelburg gestuurd, de rest van de geallieerde troepen zouden later volgen. Onderweg naar Middelburg werd er nog gevochten, maar eenmaal in de stad ondervond de geallieerde voorhoede weinig weerstand. De ene na de andere Duitse soldaat gaf zich over. Al gauw waren er in Middelburg veel meer Duitse krijgsgevangenen dan geallieerde soldaten.

Na enig zoekwerk werd de Duitse bevelhebber opgespoord, generaal Wilhelm Josef Daser. Er was alleen één probleem: hij weigerde zich over te geven omdat de Britse bevelvoerder Hugh Johnston 'slechts' een majoor was. Volgens ooggetuigenverslagen liet Daser op theatrale wijze zijn rode epauletten zien, waarna hij te kennen gaf zich alleen over te geven aan iemand met de rang van een kolonel of hoger.

Het probleem was alleen dat het wel even kon duren voor er iemand van die rang opgetrommeld kon worden. Het grotere deel van de geallieerde troepen werd opgehouden door een Duitse majoor die weigerde zich over te geven, hij kreeg van de geallieerden de bijnaam 'Mad Major', oftewel: de 'gekke majoor'. Die hield de route naar Middelburg via Nieuw- en Sint Joosland onder schot, waardoor de geallieerde troepen vertraging opliepen.

Ondertussen zat Johnston met het probleem dat de Duitse gevangenen flink in de meerderheid waren, voor iedere twintig Duitsers had hij maar één geallieerde soldaat. Bovendien begon de bevolking van Middelburg zich te roeren, wat uit zou kunnen lopen op een lynchpartij.

Johnstons manschappen moesten dus niet alleen al die Duitsers bewaken, ze moesten hen ook nog eens zien te beschermen tegen de boze Zeeuwen. Wachten op de versterking was voor Johnston dus geen optie.

Over hoe het precies gebeurde lopen de verslagen nogal uiteen, sommige getuigen zouden later beweren dat Johnston zichzelf tijdelijk bevorderde tot kolonel, anderen beweerden dat Daser werd voorgelogen door Johnston of door zijn tolk uit Noorwegen, maar één ding staat vast: tegen overstaan van generaal Daser werd Johnston even een 'kolonel', om zo diens overgave mogelijk te maken. Dat leverde deze historische foto op.

Op de foto wordt Daser na zijn overgave naar een krijgsgevangenenkamp begeleid. Lang werd gedacht dat de man met de snor links op de foto Johnston zelf is, maar vrijwilligers van het Bevrijdingsmuseum Zeeland hebben door gesprekken met nazaten kunnen aantonen dat dit niet het geval is. Johnston hield zijn kin en vooral ook zijn bovenlip namelijk gladgeschoren, blijkt uit verhalen van familieleden en een foto uit die tijd.

Uit speurwerk van de vrijwilligers, Gert-Jan en Mimi de Rooij uit Middelburg, bleek het om John Knox te gaan. Op de foto heeft Knox een schijnbaar verbaasde blik in zijn ogen. Volgens ooggetuigenverslagen komt dat doordat er precies op het moment van de foto twee schoten werden gelost door geallieerde soldaten. Naar eigen zeggen deden ze dat omdat een Duitse krijgsgevangene naar zijn granaat greep om een aanslag te plegen.

Bij de zoektocht naar de besnorde man op de foto hebben Gert-Jan en Mimi de Rooij ook contact gelegd met de nabestaanden van John Knox. Zij bleken het uniform van de Britse militair nog bewaard te hebben. En toen de vrijwilligers het uniform bij de nazaten van zolder haalden om het nader te bestuderen bleek dat uniform enkele bijzondere vondsten te herbergen.

In de broek vonden ze een op zijde gedrukte landkaart van West-Europa met de grenzen van maart 1944, die was keurig opgevouwen en zat vastgenaaid aan de buitenzijde van de rechter broekzak. En in de band van de broek voelden ze iets hards. Toen ze voorzichtig wat steekjes losmaakten, bleek daarin een klein zaagje te zitten. Het was volgens de vrijwilligers 'enigszins roestig maar nog behoorlijk scherp'.

Volgens de vrijwilligers waren deze twee items in het uniform bedoeld om een 'mogelijke ontsnapping gemakkelijker te maken' als Knox door de Duitsers gevangen werd genomen. Het uniform van Knox dat deze vondsten herbergde, werd vanmiddag onthuld door de burgemeester van Middelburg, Harald Bergmann.

Het uniform van John Knox is nu opgenomen in de collectie van het Bevrijdingsmuseum Zeeland in Nieuwdorp. Daar krijgt het een prominente plek in het nog in aanbouw zijnde tentoonstellingspaviljoen.