Zeeuws Museum zoekt in eigen collectie naar roofkunst

Dat heeft twee redenen. Zo hoeven niet alle stukken in een keer gecheckt te worden als ze binnenkomen en weet het museum dat de stukken die bezoekers te zien krijgen, in ieder geval gecontroleerd zijn. "Natuurlijk wil je weten of iets gestolen is. Maar meer te weten komen over het verhaal achter het museumstuk is ook erg waardevol", legt Van Santen uit.

Het Zeeuws Museum is bij al het onderzoek pas één keer op roofkunst gestuit. Dat ging toen om het schilderij 'Het Gebed voor de Maaltijd' van Jan Toorop. Het museum kocht het werk in 1981 te goeder trouw van een kunsthandelaar. Later bleek dat het in 1938 geconfisqueerd is door de Gestapo toen de Joodse eigenaren Duitsland ontvluchtten.

De eigenaren kwamen later om in concentratiekamp Bergen-Belsen. Hun erfgenaam meldde zich. Uiteindelijk mocht het museum in 2008 het schilderij van de erfgenaam kopen en werd de kwestie opgelost.

Een zoektocht naar de geschiedenis van een voorwerp is een interessante, maar niet altijd even makkelijke puzzel, volgens Van Santen "Vaak ga je kijken wie iets heeft geschonken en of we meer van die persoon weten. Als je veel geluk hebt kun je vinden hoe iemand aan iets is gekomen."

Van Santen vind het ook belangrijk dat de mensen in de gebieden waar de spullen vandaan komen weten dat hun erfgoed hier ligt zodat ze weten dat het bewaard is gebleven. "Zeker als je bedenkt dat veel van die objecten in een tropische klimaat gemaakt zijn en daar al lang vergaan zouden zijn als ze daar gebleven waren."

Zo'n zoektocht bracht de conservator van het Zeeuws Museum naar Canada. Met de hulp van Clifford Crane Bear van de Zwartvoetindianen wist Van Santen de oorsprong van een jurk te achterhalen. Het gaat om een ceremoniële jurk. "Het is een leren jurk die versierd is fijne kraaltjes, stukjes stof en vingerhoedjes."

De jurk is ooit in bezit gekomen van Meinhard Sprenger die hem schonk aan het Zeeuws Genootschap. Hij had een ranch vlakbij een van de indianenreservaten en handelde met de Zwartvoetindianen.

De Zwartvoetindianen van nu hebben er een dubbel gevoel bij dat hun jurk tegenwoordig in een museum hangt volgens Van Santen. "Aan de ene kant vinden ze het erg dat iemand het geld om te overleven zo hard nodig had dat die de jurk heeft verkocht. Aan de andere kant vinden ze het heel fijn dat hij bewaard is gebleven."

Bij een museum wordt een stuk in de oorspronkelijke staat bewaard. "In dit geval is de jurk niet teruggevraagd, maar ik sluit niet uit dat dat ooit kan veranderen."

Bij andere Zeeuwse musea speelt roofkunst een relatief kleine rol. De curator van het MuZEEum in Vlissingen laat weten dat er in het verleden één museumstuk was dat als roofkunst kon worden aangemerkt. Dat is toen met een goede overeenkomst van de erven opgelost.

Volgens Stef Traas van het Bevrijdingsmuseum Zeeland speelt het bij zijn museum niet. Wel kan het natuurlijk een belangrijk onderwerp zijn voor musea met stukken uit de Tweede Wereldoorlog die bijvoorbeeld van Joodse slachtoffers zijn geroofd.

De Zeeuwse veilinghuizen controleren ook waar hun hamerstukken vandaan komen. Arno de Jager van Veilinghuis De Jager in Goes: "De verkoper moet aantonen waar het stuk vandaan komt, maar we doen zelf ook onderzoek en dankzij internet is er veel terug te vinden. Een lastige periode is de koloniale tijd omdat er daar geen facturen van zijn gemaakt."

Maarten Anthoni van het Zeeuws Veilinghuis vult aan: "We vragen altijd door naar de herkomst van veilingstukken." Het komt volgens hem niet vaak voor dat roofkunst bij een veilinghuis wordt aangeboden omdat je er snel tegen de lamp loopt. Als het wel gebeurt, wordt de politie ingeschakeld. "Vaak is de roof dan wel verjaard en beslist de officier van justitie over wie de rechtmatige eigenaar is", aldus Anthoni.