Ik zie ik zie wat jij niet ziet: Zeeuwse industrie

Vraag aan de Zeeuwen of zij hun provincie willen karakteriseren en je krijgt vooral strand, zee en duinen als antwoord. Plus andere mooie dingen. Zelfs als je ze nadrukkelijk vraagt naar de lelijke kant van Zeeland, dan noemt maar een enkeling de industrie, minder dan 1 procent. Al die andere Zeeuwen moeten wel een roze bril op hebben.
De roze bril van Zeeland
Wat zie jij van Zeeland? © Omroep Zeeland
Want uit de rapportage over 2017, die onlangs gepubliceerd is, van het Europese Milieuagentschap blijkt dat Zeeland bijna vooraan loopt met industriële vervuiling.
Alle vervuilingscijfers van lucht en water in dit artikel betreffen 2017, en zijn afkomstig van het Europees Milieuagentschap, een onderdeel van de Europese Unie. De statistiek hebben we op deze webpagina met de kaart van Zeeland makkelijk toegankelijk gemaakt.
Ga naar die Omroep Zeeland-pagina klik daar op de verschillende afvalstoffen en je ziet het. Namelijk een lint van fabrieken dat begint bij de Belgische grens in Sas van Gent en bij Terneuzen de Westerschelde over springt en wordt voortgezet in het Sloegebied. Min of meer dwars daarop, vaak aan de Westerschelde, staan de RWZI's, de rioolwaterzuiveringsinstallaties die ook grote lozingen voor hun rekening nemen.

Top 5

Zeeland is wat inwonertal betreft de kleinste provincie van Nederland: nummer twaalf. Qua landoppervlakte is het bijna de kleinste: nummer tien. Maar als gaat om industriële lozingen op het water en uitstoot naar de lucht doet Zeeland volop mee in de top vijf, wanneer je kijkt naar twaalf verschillende gevaarlijke industriële afvalstoffen.
De provincie blijkt zelfs absoluut nummer een van Nederland als het gaat om het lozen van fenolen (giftig bij inslikken) in het oppervlaktewater, 643 kilo per jaar, drie keer zoveel als heel Zuid-Holland. En ook met emissie van ammoniak (gevaarlijk, giftig gas) heeft Zeeland die titel te pakken: 542 ton per jaar gaat in onze provincie de lucht in. Ook met fijnstof (schadelijk bij inademing) eindigt Zeeland helemaal bovenaan.
Ranglijst twaalf stoffen
Twaalf stoffen waarmee Zeeland in de Top 5 staat © Omroep Zeeland
Toch zien de meeste Zeeuwen hier geen problemen. Omroep Zeeland noteerde in maart van dit jaar met het representatieve online-onderzoek naar het regiogevoel bijna alleen maar positieve kwalificaties. Op de vraag of er iets in Zeeland is waarvoor men zich schaamt reageerden 9 van de 1328 respondenten met zaken in de groepen 'industrie' of 'vervuiling'. Dat is 0,7 procent.

Blauwe vlag

Eerlijkheidshalve, de hoge positie in de lijst van vervuilers wil nog niet zeggen dat deze provincie daadwerkelijk vervuild is. Want die andere 99,3 procent Zeeuwen heeft genoeg argumenten om de properheid van de provincie te roemen.
Blauwe vlaggen op het Zeeuwse strand
Blauwe vlaggen op het Zeeuwse strand © Omroep Zeeland
Twintig Zeeuwse stranden hebben dit jaar een blauwe vlag, dus een internationale erkenning waarin ook het schone zwemwater wordt meegewogen. Aan de waterkwaliteit van de Zeeuwse kanalen, sloten en kreken valt wel veel te verbeteren, blijkt uit de rapportage van waterschap Scheldestromen, maar het waterschap heeft dan vooral de landbouw in het vizier. Het uitspoelen van mest en herbiciden is een veel grotere aanval op de reinheid van het water.
De chemische stoffen die in de lijst van het Europese Milieuagentschap staan, worden door het waterschap bijna niet gesignaleerd en ook niet als oorzaak genoemd. Lees je de berichten op de nieuwssites: vissterfte heb je hier door blauwalg, botulisme of gewoon zuurstofgebrek. Je ziet er niet de Zeeuwse industrie in terug.
Op de nationale luchtvervuilingskaart staat Zeeland er zelden gekleurd op: Zuidwest-Nederland is meestal ongeveer net zo bleek als het noorden van Nederland. Dichtbevolkte gebieden als de Randstad en Zuidwest-Nederland hebben vaker last van luchtvervuiling.

Fijnstof

Het grote verschil tussen wat aan de Zeeuwse schoorsteenpijpen wordt gemeten en wat de Zeeuwen merken van luchtvervuiling wordt met name zichtbaar bij fijnstof, dat slecht is voor de ademhalingsorganen. Enerzijds is de Zeeuwse industrie de ergste fijnstofverspreider van Nederland: met 851 ton uitstoot de nummer een van ons land. Het zijn vooral Yara en in mindere mate Dow.
Fijnstof in Nederland
Fijnstof in Nederland © Omroep Zeeland
Bovenstaande kaart laat de fijnstofverspreiding in de praktijk zien. Daarop is het niet of nauwelijks zichtbaar dat het Zeeuwse bedrijfsleven meer fijnstof in de lucht blaast dan het bedrijfsleven elders. Zeeland is bijna net zo fris blauw als Noord-Nederland. Reden: het wegverkeer en luchtvaartverkeer hebben een veel groter aandeel in deze vervuilingsvorm en Zeeland heeft weinig verkeer en geen luchthaven van betekenis.

Zwartsnuvers

Er wordt hier wel geklaagd over luchtvervuiling. In Terneuzen vooral in het verleden, toen de kolenoverslag van Ovet het witte wasgoed aan de lijn in de wijk Oudevaart met iedere verkeerde wind met kolenstof bestoof. Daar zijn nu maatregelen tegen genomen. In Sluiskil, weet men ook wel dat de fabrieken aan de overkant van het kanaal overlast veroorzaken, maar vroeger was het (veel) erger dan nu. Uit die tijd stamt dus de carnavalsvereniging De Zwartsnuvers.
Ook nu nog weten inwoners van Sas van Gent precies hoe de wind waait, als ze wat ruiken. Die speciale, weeïge zetmeelgeur die de industrie zo nu en dan verspreidt is onmiskenbaar. Maar nog steeds onvoldoende om van de eigen provincie te zeggen dat het een stinkprovincie is. Want het algemene eindoordeel is ronduit positief.
Yara
Yara, gezien vanuit Schapenbout © Omroep Zeeland

Verbetering

Blijven al de lozingen en wat de lucht in wordt geblazen binnen de grenzen? De twee hoofdrolspelers in Zeeland, Dow (vooral plastics) en Yara (vooral kunstmest) zeggen beide volmondig ja. Woordvoerder Gijsbrecht Gunter van Yara bestrijdt dat het publiek niet zou weten hoe het bedrijf het milieu belast. Er is niets geheimzinnigs, zegt hij. Want er wordt in heel Zeeuws-Vlaanderen een nieuwsbrief verspreid over de activiteiten en er is een klankbordgroep van omwonenden die ook weet wat er uit al die schoorsteenpijpen komt.
Wordt er aan verbetering gewerkt? Eveneens ja, zegt Yara. Neem als voorbeeld het bovengenoemde fijnstof. In 2017 ging er bij Yara 517 ton de lucht in. In 2018 (weten ze nu al) wordt dat met ruim vijftig ton teruggebracht. Dit jaar zullen er zelfs honderden tonnen afgaan, door de sluiting van Ureum 6, voorspelt woordvoerder Gunter.

Ammoniak

Ongeveer hetzelfde geldt voor ammoniak, dat wil zeggen de zeer giftige variant van de schoonmaak-ammonia in elk keukenkastje. Kleine Zeeuwse emissies zijn bijvoorbeeld van kunstmestfabriek Rosier in Sas van Gent en pluimveebedrijf Sinke in Kruiningen. Maar de grote Zeeuwse uitstoter, tegelijk ook kampioen van Nederland, met 504 ton in 2017 is opnieuw Yara. In 2018 zal er nog geen afname te zien zijn, weet Gunter, maar dat zal wel het geval zijn in 2019.
Directeur Kees Sinke van Sinke Pluimveeopfok BV in Kruiningen is het niet eens met de opname van zijn bedrijf in de lijst met ammoniak-uitstoters. Hij beschouwt zich als pionier bij het ontwikkelen van diervriendelijke en milieuvriendelijke kippenstallen. "Het lijkt erop alsof wij een hoge emissie hebben terwijl wij als een van de eersten de uitstoot sterk verlaagd hebben. Dit doen we door de mest direct uit de stal te verwijderen en in te drogen. Een aantal jaren geleden hebben wij dit nog eens laten onderzoeken. Uit de metingen bleek dat de emissie toen al 57 procent lager was dan werd aangenomen."

Lachgas

Lachgas (stikstofdioxide, NO2) ligt op dit moment vooral onder vuur vanwege misbruik als drug door jongeren. Maar het gas is ook mede-verantwoordelijk voor het broeikaseffect (opwarming van de aarde) en in die rol tien keer sterker dan bijvoorbeeld kooldioxide. Yara is met 824 ton in 2017 de enige Zeeuwse fabriek die dit in de lucht blaast. Gijsbrecht Gunter relativeert het cijfer. "Het was veel erger. We hebben in 2005 nog een hele grote reductie gerealiseerd. We zijn toen terug gegaan van 6000 ton naar 824 ton."
Terras Middelburg
CO2-uitstoot op een terrasje © Ria Brasser

Cola en bier

Yara stoot ook nog eens 3,6 miljoen ton kooldioxide (CO2, ook een broeikasgas) de lucht in. Samen met een paar andere Zeeuwse fabrieken goed voor de vierde plaats op de Nederlandse ranglijst. Het cijfer klopt, maar Gijsbrecht Gunter is het er toch niet mee eens. "Dat is bruto. Er gaat veel via de schoorsteen weg, maar een groot deel, 1,4 miljoen ton, gaat in de bubbeltjes zitten van de cola of het biertje dat iedereen op terras of thuis drinkt en vervolgens ook de lucht in gaat. Want wij leveren onze kooldioxide aan de frisdrankindustrie en aan ook de bierbrouwerij. Wij vinden het erg jammer dat het op die manier dubbel wordt geteld door Brussel."

Bubbeltjes

Hoe werkt dat? De bubbeltjes CO2 in de frisdrank komen vrij zodra je het flesje of blikje openmaakt. Daarom wordt die uitstoot opgeteld bij de klimaat-voetafdruk van alle consumenten. Maar Yara heeft die kooldioxide ook al op moeten geven in zijn emissiecijfers. "Waarover we straks misschien zelfs een boete moeten gaan betalen", klaagt Gunter, verwijzend naar de CO2-heffing waarvoor het kabinet inmiddels plannen heeft gepresenteerd. Die zou in 2021 ingevoerd moeten worden, bovenop de Europese heffing.
Een andere milieu-inspanning van Yara, die evenmin door dit soort regels beloond wordt, is de levering van kooldioxide aan het kassencomplex naast Yara. Daar groeien die planten juist van.

Dow

Dow komt qua CO2-uitstoot achter Yara, met 2,6 miljoen ton per jaar. Tenminste wanneer je ELSTA niet meerekent, de fabriek pal naast Dow die proces-stoom aan de grote buurman levert. Dat is nog eens 1,4 miljoen ton kooldioxide extra. Dow verwacht voor 2018 zelfs meer CO2 te produceren dan in het 2017. Reden is dat er in dat jaar geen onvoorziene productiestops zijn geweest, dus de installaties langer hebben gewerkt.
Dow van bovenaf site Terneuzen
Dow Benelux © Omroep Zeeland
Voor wat betreft alle lozingen op het water en emissies naar de lucht blijft Dow binnen de vergunningen, zegt de woordvoerder op de betreffende vraag van Omroep Zeeland.

Terugdringen

Er wordt ook gewerkt aan het terugdringen ervan, waarvoor Dow op dit moment tien verschillende 'duurzaamheidsinitiatieven' heeft. Zoals plannen voor het hergebruik van afvalwater en het voorzuiveren van brak afvalwater met behulp van rietvelden. Maar het grootste plan op dit moment is een klimaatvriendelijke fabriek bij Tata Steel in IJmuiden (Hoogovens) waar Dow de rookgassen wil gaan gebruiken voor plastic-productie. Dat moet leiden tot een grote CO2-reductie. Het is een investering van een miljard euro.

Fenolen

Maar de laatst bekende stand van zaken is nog steeds die van 2017 en die laat zien dat de zeventien fabrieken die samen Dow uitmaken, een lange weg te gaan hebben. Kijk naar het lozen van fenolen op het oppervlaktewater. Fenol is giftig als je het inslikt, als je het inhaleert en als het op je huid komt. In 2017 ging 643 kilo van deze stof, allemaal vanuit Dow, naar het oppervlaktewater. Hiermee heeft Zeeland in ons land de koppositie.
Lozingspunt Dow
Lozingspunt Dow © Google Maps
Zeeland heeft verder de twijfelachtige eer om in de nationale top drie van zowel benzeen, chroom en naftaleen te staan. Met steeds een fors aandeel van Dow in de lozing dan wel uitstoot. Het bedrijf was in 2017 verantwoordelijk voor 5.800 kilo benzeen-emissie. Die stof kan op termijn leukemie veroorzaken. Er kwam ook 165 kilo chroom, dat tot de zware metalen behoort, via het afvalwater in het milieu. En van de naftaleen-emissie nam Dow alle 233 Zeeuwse kilo's voor haar rekening. Je kunt er ziek van worden, op de huid geeft het irritaties en het kan de rode bloedcellen beschadigen.

Holonite

Een apart geval is Holonite in Tholen waar composietsteen wordt gemaakt en die verantwoordelijk is voor de lozing van 1.060 kilo dichloormethaan in 2017. Het wordt gebruikt als middel om machines schoon te maken. Een paar jaar geleden al is besloten om er niet mee door te gaan. "Inmiddels zitten wij ver onder het niveau van 2017", aldus directeur Paul Konings. "Hoewel de laatste stappen in dit proces steeds lastiger zijn, streven wij ernaar om binnen twee jaar het gebruik van dit middel compleet te stoppen."

Coroos

Niet alles in de Zeeuwse lijst kun je milieuvervuilend noemen, ook al schrijven de Europese regels voor dat je er een precieze boekhouding van bijhoudt. Neem de 7,9 miljoen kilo chloriden die conservenfabriek Coroos in Kapelle ieder jaar naar de Westerschelde afvoert. 'Chloriden' klinkt als iets chemisch, maar het is gewoon zeezout, dat eerst als zoute kwel vanuit de Westerschelde in de bodem van Zuid-Beveland is gekomen en daar door Coroos wordt opgepompt. Na gebruik als koelwater gaat het naar de Westerschelde, waar het vandaan komt. "Terug in de kringloop dus", zegt Sam Flikweert van Coroos. "Ik snap wel dat het op de lijst staat, want zo zijn de regels. Maar het hoort niet thuis in het rijtje van vervuilende stoffen."
De Westerschelde bij Walsoorden.
De Westerschelde bij Walsoorden. © Otto Vosveld

Arseen

In 2017 loosde waterschap Brabantse Delta 67 kilo arseen op het Zeeuwse oppervlaktewater. Bij navraag bleek die lozing in 2018 afgenomen te zijn naar 62 kilo. Het waterschap is in staat om de helft van alle arseen uit het aangeleverde afvalwater (wat dus van bedrijven komt) te filteren. Het beleid is om het probleem bij de bron aan te pakken. Met behulp van beperkende vergunningen voor de betrokken fabrieken wordt geprobeerd het lozen van arseen op het riool terug te dringen, zodat de waterzuiveringsinstallatie bij Bath er minder van te verwerken krijgt.
Waterschap Scheldestromen filtert 70 procent van het arseen. Die noemt als belangrijke bron de typisch Zeeuwse klei, waar deze zware metaalsoort van nature in voorkomt, en dan vooral ten noorden van de Westerschelde in plaats van elders. Grondwater uit die klei sijpelt de rioleringen in en stroomt zo door naar de RWZI's bij Ritthem en Kapelle. Scheldestromen heeft geen maatregelen in petto om deze afvalstroom verder te beperken.

Waterzuivering

Veel minder onschuldig is het extreem giftige arseen of arsenicum. De grootste lozer in Zeeland: waterschap Scheldestromen. De rioolwaterzuiveringsinstallaties (rwzi's) in Kapelle en Ritthem lieten samen 111 kilo ervan de Westerschelde instromen. Buurman Noord-Brabant is in Zeeland een goede tweede. Want waterschap Brabantse Delta heeft op Zeeuws grondgebied, aan het Schelde-Rijnkanaal bij Bath, een grote rwzi. Zodoende kwam alleen al in 2017 niet minder dan 67 kilo Brabants arseen in het Zeeuwse oppervlaktewater, een derde van de totale hoeveelheid arseen die in onze provincie werd geloosd. Hoeveel dat is? Volgens deskundigen is het inslikken van 0,2 gram al dodelijk.
Maar gelukkig heeft Zeeland veel water, 1.150 vierkante kilometer oppervlaktewater, om niet alleen het arseen maar ook alle andere lozingen te verdunnen. En de provincie krijgt twee keer per dag, als het vloed is, nog véél meer water om alles door te spoelen. Zo nu en dan een zeebriesje erbij en ook de lucht is weer schoon.

Verantwoording

Waar in dit artikel voor de eerste keer bronnen worden genoemd, zijn die via de betreffende link te raadplegen. Achtergrondinformatie over de aard en de giftigheid van stoffen is steeds afkomstig van Wikipedia. Alle bedrijven die vermeld worden, zijn vooraf benaderd door de redactie.