Risico's nucleaire transporten over Westerschelde onvoldoende onderzocht

Containerreus op de Westerschelde
Containerreus op de Westerschelde © Omroep Zeeland
Het is een gevaar waar Kees Habraken uit Kattendijke, al 15 jaar loods op de Westerschelde, ook beducht op is. Hij vertelt bij Reporter Radio dat hij onlangs van een kapitein hoorde dat er radioactief materiaal aan boord was. "Toen heb ik dat verder uitgezocht en dan kom je wel tot het besef dat je in geval van calamiteiten een serieus probleem kunt hebben."

Gevaarlijke gaswolk

Het gaat om de radioactieve stof uraniumhexafluoride, kortweg UF6, die via Antwerpen wordt vervoerd naar de Verenigde Staten. Deze stof reageert zeer heftig met water, het vormt dan een gevaarlijke gaswolk die ogen, slijmvliezen en longen aantast.
In geval van brand mag daarom bij aanwezigheid van UF6 normaal gesproken niet geblust worden met water. Alleen wanneer er geblust wordt met een gigantische overvloed aan water wordt de giftige stof genoeg verdund en is het niet meer gevaarlijk. Maar daarvoor moet je meer hebben dan één blusboot.

'Die 30 minuten zijn zo voorbij'

Loods Habraken heeft zich er sinds die eerste keer dat de kapitein het hem vertelde in verdiept. "In theorie zijn de vaten waar de UF6 in vervoerd wordt 30 minuten lang bestand tegen een brand van boven de 800 graden Celsius. Volgens mij zijn die 30 minuten zo voorbij. De afstanden op de Westerschelde zijn groot. Dan krab je je wel even achter de oren van kunnen we wel snel en adequaat ingrijpen als er iets misgaat?"
Dat de transporten plaatsvinden is onder de verantwoordelijke instanties al langer bekend. De Belgische atoomwaakhond FANC verleent de vergunningen voor het transport. Bovendien worden zowel de Veiligheidsregio Zeeland (VRZ) als de Gemeenschappelijke Nautische Autoriteit (GNA) telkens van de transporten op de hoogte gebracht.
De kans op zo'n incident is klein, maar de mogelijke gevolgen zijn groot.
Henk Verheij van TU Delft en Deltares
Toch is onduidelijk hoe groot de risico's zijn van deze transporten. Zo is de kans dat er brand ontstaat op een containerschip op de de Westerschelde niet in kaart gebracht. Ook is er geen onderzoek gedaan naar hoe groot de gevolgen van zo'n brand zijn.

'Mogelijke gevolgen zijn groot'

"Als je het hebt over risico, moet je zowel de kans op een incident als de grootte van de gevolgen in kaart brengen", zegt Henk Verheij van TU Delft en adviseur bij Deltares in de uitzending van Reporter Radio. "De kans op zo'n incident is klein, maar de mogelijke gevolgen zijn groot."
Steeds grotere containerschepen varen over de Westerschelde
Steeds grotere containerschepen varen over de Westerschelde © Jaap Janse uit Hansweert
Het aantal schepen dat over de Westerschelde gingen steeg van 45.000 in 2010 tot 60.000 in 2018. En ook het formaat nam toe. De grotere schepen hebben 18.000 tot 22.000 containers aan boord.
Daaronder zitten dus ook die containers met radioactief materiaal, maar soms ook bijvoorbeeld munitie. Van de containers die in 2018 vanwege het hoge risicoprofiel geselecteerd waren voor controles, bleek bovendien 33 procent niet te voldoen aan de veiligheidseisen. Dus een ongeluk zit dan in een klein hoekje.

Kettingreactie

Als er brand ontstaat aan boord kunnen de gevolgen groot zijn. "Je weet niet wat er in zo'n container zit. En dan kan brand in de ene container de andere aansteken en kan er een kettingreactie ontstaan. Dan is zo'n brand bijna niet meer te controleren", aldus Verheij.
Hoewel het aantal schepen flink gestegen is, blijft het aantal incidenten met die schepen ongeveer gelijk. Maar door de schaalvergroting nemen de gevolgen van een eventuele calamiteit wél toe. En dat is dus niet in kaart gebracht. Verheij pleit daarom voor een risico-analyse.

Risico-analyse 'heel wenselijk'

VRZ-voorzitter en burgemeester van Terneuzen Jan Lonink voelt wel wat voor zo'n risico-analyse. Hij noemt zo'n analyse in de uitzending van Reporter Radio zelfs 'heel wenselijk'. "Dataverzameling is nu een beetje een ondergeschoven kind", geeft hij toe. Of er ook daadwerkelijk zo'n risico-analyse komt is nog onduidelijk.
Verkorte versie van reportage Reporter Radio over nucleaire transporten over de Westerschelde
Lonink schetst het beeld van een veiligheidsregio die de dupe is geworden van reorganisaties. "De kennis die we hier hadden rondlopen is door reorganisaties verdwenen. En erg veel capaciteit hebben we niet, vanwege het lage inwonertal van Zeeland." Dat terwijl Zeeland door verschillende instanties na Rotterdam gezien wordt als grootste risicogebied van Nederland.

Loodsen waarschuwen

Loods Habraken pleit er daarom voor dat loodsen voortaan gewaarschuwd worden als er gevaarlijke stoffen aan boord zijn. Dat is nu niet verplicht, maar de Kattendijkse loods zou het wel graag willen weten.
"Dan kun je ook de juiste vragen stellen aan de kapitein. Is de stralingsbescherming goed geregeld? En dan kun je ook samen met de kapitein bepalen of je onder bepaalde omstandigheden de reis wel of niet wil aanvangen. Is het veilig genoeg om de Westerschelde over te gaan?"

Andere afwegingen

Hij heeft dit ook besproken met collega-loodsen. Die zijn het niet allemaal met hem eens. Sommigen van hen vinden dat je als loods altijd het transport veilig naar zijn bestemming moet begeleiden, ongeacht de lading. Maar anderen zijn het wél met hem eens, omdat je misschien andere afwegingen maakt met gevaarlijke stoffen aan boord.
Het KRO-NCRV programma Reporter Radio wordt zondagavond uitgezonden om 19.00 uur op NPO Radio 1.
<p>Razendsnel toegang tot het laatste Zeeuwse nieuws, het weer, sport en live radio en tv? Download de <a href="https://www.omroepzeeland.nl/app">Omroep Zeeland app</a> voor <a href="https://play.google.com/store/apps/details?id=nl.omroepzeeland.android&feature=featured-apps">Android</a> of <a href="https://itunes.apple.com/nl/app/omroep-zeeland/id473931082?mt=8">iPhone/iPad</a>.</p>