Is een nieuwe gevangenis niet nodig of gaat het om niet willen?

De afgelopen jaren sloten vier gevangenissen de deuren, bovendien zitten de penitentiaire inrichten die open zijn, niet vol. Dit rechtvaardigt de vraag of een nieuwe justitieel complex in Vlissingen wel nodig is. Het ministerie kijkt echter ook naar de toekomst. Uit het Prognosemodel Justitiële Ketens blijkt bijvoorbeeld dat de behoefte aan gevangeniscellen voor het jaar 2023 onlangs is bijgesteld van 9.810 plekken naar 11.903 plekken.

Het blijven voorspellingen en het ministerie kan niet duidelijk aangeven wat de precieze oorzaak is van de verwachte stijging. Daarom loopt er momenteeleen onderzoek hiernaar. Een belangrijke oorzaak lijkt de toegenomen duur van opgelegde celstraffen sinds 2017 te zijn en niet zo zeer een hogere instroom.

In de nieuwe gevangenis in Vlissingen is straks plaats voor ruim tweehonderd gedetineerden, waaronder dertig plekken in een extra beveiligde inrichting. Naast de vraag of een nieuwe gevangenis nodig is, borrelt in de discussie ook de vraag op of het wenselijk is.

Ook principiële redenen spelen een rol. Zo is oud-gevangenisdirecteur Frans Douw van mening dat 'gevangenisstraf geen remedie is tegen maatschappelijke problemen en zelfs niet tegen criminaliteit.'

Hij ziet meer in oplossingen op het gebied van jeugdzorg, armoedebestrijding en alternatieve sancties dan celstraffen en een vorm van ander soort detentie. Zoals kleinschalige detentiehuizen met minder beveiliging. "Er is meermalen vastgesteld dat de meeste gedetineerden zich in complexen met een onnodig hoog beveiligingsniveau bevinden. Met name langgestraften zijn penitentiair het minst problematisch: zij willen hun tijd rustig uitzitten en spreken elkaar daarop aan."

Ruim zeventig procent van de gedetineerden zit een straf uit van minder dan drie maanden. Frans Douw vindt dat veroordeelden die bijvoorbeeld hun boete niet kunnen betalen, niet naar de gevangenis gestuurd moeten worden maar een vervangende werkstraf moeten krijgen. Dat kost de maatschappij minder geld en draagt bij aan de vermindering van recidive.

Daarnaast heeft de oud-gevangenisdirecteur nog een zorg, namelijk de opkomst van publiek-private gevangenissen. "In de Verenigde Staten is opsluiten van mensen een verdienmodel geworden. Het zou een somber toekomstscenario zijn als wij dat pad inslaan."

Private gevangenisondernemingen zoals G4S zijn inmiddels ook in Nederland actief. Zo zijn Zaanstad en Schiphol publiek-privaat gebouwde en gerunde complexen. "Als een private partij het nieuwe justitieel complex in Vlissingen gaat bouwen, dan legt de overheid zich voor minstens vijfentwintig jaar vast om daar gedetineerden naar toe te sturen. Tegelijkertijd zijn goedkope, effectief draaiende gevangenissen in de regio's gesloten. Dat heeft honderden miljoenen aan belastinggeld gekost."