Plannen uit de 19e eeuw voor twee forten om Antwerpen te helpen én te pesten

Fort Ellewoutsdijk
Fort Ellewoutsdijk © Huib Heiboer
De Werken aan de Westerschelde. De vesting en kustbatterij van Terneuzen en het Fort Ellewoutsdijk in de periode 1833-1920, luidt de titel van zijn boek voluit. En om een van de conclusies maar direct te verklappen: die werken waren veel belangrijker dan tot dusver gedacht. "Ook toen al waren de belangen van de haven van Antwerpen groot en moest de Westerschelde open blijven."
Maar de plannen voor twee forten op een zandplaat in de Westerschelde, tussen Terneuzen en Ellewoutsdijk, beoogden precies het omgekeerde; het afsluiten van de Westerschelde. Maar dan wel voor ongewenste indringers. Die twee forten in de Westerschelde in combinatie met het fort in Ellewoutsdijk en de kustbatterij in Terneuzen vormden daarvoor een prima verdedigingslinie, was de gedachte volgens Van Nieuwenhuijzen.

Internationale spanningen

En wat hem betreft ook een noodzakelijke. Want ook al was er niet echt sprake van oorlogsvoeringen in die periode, internationaal waren er wel behoorlijk wat spanningen, die de nodige dreiging met zich meebrachten. Van Nieuwenhuijzen wijst daarbij bijvoorbeeld naar de Frans-Duitse Oorlog in 1870. "Terneuzen en Ellewoutsdijk waren toen niet voor niets gemobiliseerd."
De arsenaalkazerne van Fort Ellewoutsdijk
De arsenaalkazerne van Fort Ellewoutsdijk © Dennis van Nieuwenhuijzen
Om militair nog sterker te staan werd in die tijd ook gesproken over een mogelijk bondgenootschap tussen België en Nederland. Van Nieuwenhuijzen: "Hierbij zou Nederland dan het militair gezag krijgen over Fort Ellewoutsdijk en België over de kustbatterij Terneuzen. Maar het is er niet van gekomen, want Nederland wilde kost wat kost neutraal blijven."

Antwerpen pesten

Maar tegenover deze wens tot samenwerking was het plan voor de twee forten in de Westerschelde aan het einde van de jaren vijftig van de negentiende eeuw voor Nederland ook een teken van macht. "Een goeie twintig jaar daarvoor, in 1839, was pas de vrede getekend. Nederland moest wel laten zien wie de baas was op de Westerschelde. Dus het was ook wel een beetje Antwerpen pesten."
de plattegrond van Fort Ellewoutsdijk
de plattegrond van Fort Ellewoutsdijk © Dennis van Nieuwenhuijzen
Net zo min als de militaire samenwerking werden de forten gerealiseerd. "De kosten waren daarvoor te hoog en Nederland moest op de centjes letten", aldus Van Nieuwenhuijzen.
Aan zijn boek, De werken aan de Westerschelde, wordt op dit moment de laatste hand gelegd door de drukker. Begin december ligt het in de winkel. Van Nieuwenhuijzen is alweer met een nieuw project bezig, over de Wellingtonbarrière. Dat is een verdedigingslinie op de grens tussen Frankrijk en België, die tussen 1815 en 1830 gebouwd werd, na de val van Napoleon in de Slag bij Waterloo.