Zulke gemeentebesturen vind je nergens meer

Het CBS heeft een inventarisatie gemaakt van gemeentebestuurtjes uit de vaderlandse geschiedenis sinds 1830. Omroep Zeeland heeft met onderstaande graphic alle 114 Zeeuwse gemeenten van 1830 uit die lijst geselecteerd. Waar zijn ze gebleven? Er zijn er anno nu nog maar dertien over.

De anderen gingen op in grotere gemeenten en die zijn op hun beurt weer gefuseerd tot nog grotere gemeenten. Wil je weten hoe het zit met het dorp/stadje waar jij woont en waar je nog de gevel van een gemeentehuisje kunt herkennen? Scroll door onderstaande graphic. Als een gemeente inmiddels is opgeheven zie je in de popup ook bij welke andere gemeente die is gevoegd.

Kijk bijvoorbeeld eens naar Sint Anna ter Muiden. Het was een minuscule gemeente met stadsrechten en dus ook met een stadhuisje en midden op het marktplein een stadspomp. Die pomp-met-zwengel uit 1789 bewijst het grote ego. Daar staat de afkorting van de opdrachtgever, SPQSATM, voluit Senatus Populus Que Sint Anna Ter Muiden. In het Nederlands: deze pomp is van Raad en Volk van Sint Anna ter Muiden.

Op dezelfde manier dus waarop de oude Romeinen op grote gebouwen hun zelfbewustzijn lieten beitelen: SPQR. Die R stond in dat geval voor Roma, maar verder is er geen verschil. Toch viel het doek voor het trotse Mude al in 1880 en buurman Sluis ging met de buit aan de haal. Dat zou Sluis later nog met véél meer buren doen.

Gemeentelijke herindelingen? Bommenede kan erover meepraten. Als eilandje in de Grevelingen had het al eens een provinciale herindeling meegemaakt. Het was in de zeventiende eeuw overgedragen door Holland aan Zeeland. Maar in 1830 was Bommenede allang vastgegroeid aan Schouwen en een zelfstandige gemeente. Die in 1865 samengevoegd werd met grote buurman Zonnemaire.

Bijna honderd jaar later, in 1961, volgde de fusie met de nog grotere buurman Brouwershaven. Dat gemeentebestuur verdween op zijn beurt in 1997 toen één grote gemeente Schouwen-Duiveland werd gevormd en het nieuwe gemeentehuis in Zierikzee werd gezet.

Van Bommenede is weinig meer over. Met moeite vind je nog ergens in de eenzame polders benoorden Zonnemaire een bordje met die naam. Gemeentelijke fusies zijn niet goed voor de groei en bloei van de kleinste partner.

De gemeente Hoofdplaat bestond tot 1970 en heeft in de loop der eeuwen tot drie keer toe een burgemeester uit het geslacht Thomaes mogen hebben. Hun afstammeling Hanny Thomaes (lange tijd zelf wethouder in Oostburg) woonde in de jaren daarna in het gemeentehuisje van Hoofdplaat en hij was bijzonder trots op zijn salontafel.

Want de bovenkant ervan was ooit de door het vele gebruik verweerde bovenkant geweest van de houten archiefkast van Hoofdplaat. Daar zijn toen pootjes onder gezet. Maar wat iedere gast van de familie Thomaes verbaasde was dat de hele administratie van Hoofdplaat kennelijk in één kastje paste.

De burgemeester had navenant weinig te doen. Halverwege de negentiende eeuw was de Hoofdplaatse burgervader daarom ook burgemeester van de gemeenten IJzendijke, Biervliet en Waterlandkerkje. Ieder gemeente met zijn eigen wethouders en gemeenteraadje. Trouwens allemaal eerst in 1970 opgeslokt door Oostburg en in 2003 door Sluis.

Gemeentehuizen kregen een andere bestemming. De voormalige gemeente Oost- en West-Souburg, dat in 1966 in de gemeente Vlissingen werd opgenomen beschikte over een groot en statig pand aan de Kanaalstraat.

Het werd in 1990 de studio van de kersverse Omroep Zeeland en die is het gebouw nog steeds trouw. Dus presenteert Elsa van Hermon iedere morgen haar radioprogramma Goedemorgen Zeeland! vanuit de voormalige raadzaal.

Waar ging het over in zo'n kleine gemeente? Lees mee in het krantenverslag van de raadsvergadering in Krabbendijke in januari 1959. Het belangrijkste agendapunt was net als nu de woningnood. Ze kwamen meer dan honderd huizen tekort. De raad besloot ter plekke een telegram naar het provinciebestuur te sturen om te pleiten voor een contingent woningwetwoningen.

De gemeenteraad ging bij een ander agendapunt akkoord met een grenswijziging. Er werd een klein lapje grond van de gemeente Kruiningen overgenomen waarop de boerderij stond van het echtpaar Nieuwenhuijse. Zodoende kreeg Krabbendijke twee extra inwoners, zo vernam de gemeenteraad. Prima voorstel, vond men, want deze mensen zijn voor hun boodschappen toch al op Krabbendijke aangewezen, wist men.

Even later noemde het raadslid M. Weststrate (Vrije Lijst) bij naam en toenaam één van de gemeentelijke werklieden die volgens hem maar wat luierde. Dat heet tegenwoordig naming & shaming. Burgemeester Cnossen werd boos en nam het voor deze ambtenaar op. Verder sprak men nog over de nieuwe straatlantaarns in de Dorpsstraat en het plan om samen met buurgemeente Rilland-Bath (die bestond ook nog) een bejaardentehuis te gaan bouwen.

Elf jaar later werd de gemeente Krabbendijke opgeheven. Het ging op in de huidige gemeente Reimerswaal. De eerste burgemeester dáár werd Cees Pijl Hogeweg, die we al hadden gezien als burgervader van Yerseke (foto bovenin).
Inmiddels is het representatieve gemeentehuis van Krabbendijke omgebouwd tot woonhuis en het staat op dit moment zelfs te koop op Funda. Voor 415.000 euro is het van jou, met veel ruime kamers, hoge plafonds, een toren met torenklok en een statiebalkon om burgemeesterlijk vanaf te wuiven.

Lange tijd, tot de opheffing in 1970, was Overslag de kleinste gemeente van Zeeland, waar bij verkiezingen de uitslag traditioneel als eerste naar het ANP doorgebeld kon worden. Burgemeester Dierick had vanuit zijn snoeperige gemeentehuisje aan het Hoeksken in 1962 slechts 139 stemgerechtigde burgers onder zijn hoede. Geen zware baan trouwens en Dierick was tegelijk ook gemeentesecretaris van Overslag en ook nog eens burgemeester van Koewacht.

Het stembureau zag tegen het einde van de morgen dat er al 138 stemgerechtigden waren op komen dagen. En men wist precies welke inwoner op dat moment nog niet zijn klompen bij de voordeur was komen uittrekken.

Iedereen kent iedereen in zo'n dorpje. Kordaat stapte dan een stembureaulid op de fiets, reed snel naar de akker ergens in het buitengebied van Overslag waar de allerlaatste stemgerechtigde inderdaad stond te werken en die kreeg het dringende verzoek alsnog te komen: "Dan kunnen we gaan eten!" Zo'n gemeentebestuur vind je nergens meer.