Zeeland heeft de meeste Noordstraten van Nederland, maar waarom?

De Noordstraat klinkt bij iedereen in Zeeland zo vertrouwd in de oren, dat niemand er tot nog toe over nadacht waarom er zovéél van zijn. Waarom komen de andere windrichtingen minder vaak in Zeeuwse straatnamen voor? En waarom is Zeeland dé hotspot van Nederland als het gaat om soortgelijke 'kompasstraten'?

Zeeland telt 88 Noord-, Oost-, Zuid- en Weststraten. In de rest van Nederland zijn er alles bij elkaar maar 39. Dat komt ook omdat ze in de rest van Nederland meer houden van het tussenvoegsel er. Noorderstraat, Oosterstraat enzovoort zijn daar veel populairder. Met een duidelijke voorkeur voor de Oosterstraat boven de andere windrichtingen. Ook dat nog.

Wij Zeeuwen houden meer van noord en dan liever zonder er. Daarmee zijn we tamelijk uniek in Nederland. Dit zijn de cijfers.

De Noordstraat komt bij ons met 33 straten beduidend vaker voor dan zijn tegenhangers. Op de kaart van Zeeland ziet de verspreiding van de Noordstraten er zo uit. Vergelijk dat eens met de kaart eronder.

Opmerkelijk is ook de leegte precies in het midden van Zeeland, rond Goes. Plus de kale stukken in Reimerswaal en het zuiden van de gemeente Hulst. Ook voor wat betreft de andere windrichtingen (onderstaande kaart) is het juist daar luw.

Maar we zijn met deze straten niet uniek in het Nederlandse taalgebied. In Vlaanderen zijn onze kompasstraten zonder er ook algemeen bekend. De Noord- en Zuidstraten komen in Vlaanderen beide precies 41 keer voor en de Oost- en Weststraten komen beide precies 30 keer voor. Liever verticaal dan horizontaal, dat wel, maar verder zijn onze zuiderburen opvallend evenwichtig.

Straatnaamdeskundige René Dings uit Rotterdam gelooft niet dat de Zeeuwse straatnamenvoorkeur (zonder er) onder invloed van de Vlaamse traditie is ontstaan. Hij vermoedt dat het op een andere manier is gegaan. "Een historisch taalkundige wist mij te vertellen dat men in het Nederlands uit de middeleeuwen Noortstraet zei en niet Noorderstraet", aldus Dings. "Het lijkt er dus op dat de zuidelijke Nederlanden gewoon bij de oude standaard zijn gebleven. Dat men in het noorden er toevoegde, is dus juist de afwijking."

Zeeuwen en Vlamingen zijn wat behoudender in deze zaken, is dan de veronderstelling. Maar dat verklaart nog niet onze Zeeuwse afwijking naar die precies die ene windrichting, het noorden.

De veronderstelling dat wij in Zeeland van oudsher de voorkeur van politicus Thierry Baudet voor alles wat boreaal is (want boreaal betekent 'noordelijk') zouden delen, laten we hier achterwege. Daarvan zien we nergens een bevestiging.

Onderzoeker Gertjan Postma van het Meertensinstituut in Amsterdam heeft een voorzichtige, wetenschappelijke veronderstelling. Postma houdt zich dagelijks bezig met toponymie, dus plaatsnaamkunde. Hij meldt ons dat 'noord' niet altijd op de windrichting duidt, maar ook een verbastering kan zijn van iets heel anders, dat bijvoorbeeld eerst geklonken heeft als 'n oord of den oord, wat destijds zoiets als 'hoek' betekende. Met het ennetje van den erbij heb je in het dagelijkse gebruik zo'n woordje al gauw verbouwd tot noord.

Die verklaring klinkt nog wat logischer als je er het recente boek van G. van Berkel en K. Samplonius "Nederlandse plaatsnamen verklaard" bij pakt:

Land omspoeld door water? Dat is Zeeland ten voeten uit. Per slot van rekening: 'noord' in Feyenoord heeft ook niets met het kompas te maken, maar met het aan de Nieuwe Maas gelegen oord in kwestie.

Als je die Oordstraten ('omspoeld door water') bij de gewone Noordstraten optelt, is het ook logisch waarom wel in Nederland maar niet in Vlaanderen de Noordstraat dominant is geworden.

Neem bijvoorbeeld Terneuzen. Er is daar geen Zuidstraat, Weststraat of Ooststraat die het aannemelijk maken dat de Noordstraat naar de windrichting is genoemd.

Als de veronderstelling van Postma juist is, dan valt het hier op zijn plek. In Terneuzen is de Noordstraat, met aan weerszijden wat vissershuisjes, het eerste begin van de stad, op het uiterste puntje van de Landdijk, op die plek inderdaad omspoeld door de voormalige Honte.

Dan blijft er tot slot nog (héél misschien) de mogelijkheid over dat wij in Zeeland niet zo goed kompas konden lezen en ons domweg in de windrichting vergisten. Als we noorden zeiden, bedoelden we soms het westen of het oosten.

Te bizar? Misschien niet. Want we hebben hier ook nog dat andere fenomeen waar vreemdelingen hun wenkbrauwen bij fronsen. Kijk maar op de kaart. De Schelde die in het zuiden ligt, hebben we de Westerschelde genoemd en de Schelde die in het noorden ligt de Oosterschelde. Rare jongens, die Zeeuwen.