'Zolang er geen PFAS-doden vallen, lijkt de urgentie ver te zoeken'

Dankzij lozingen vanuit België en Moerdijk is Zeeland met de Westerschelde en het kanaal van Gent naar Terneuzen een PFAS-putje. Wetenschappers dringen aan op onderzoek, mensen maken zich zorgen. Maar echte actie, afgezien van intensief overleg, lijkt er niet te zijn. Dat zou zomaar kunnen komen omdat we nog te weinig weten van de effecten van de 'eeuwig durende chemicaliën' die zich ophopen in ons lichaam. Moeten we dan maar wachten op de eerste officiële PFAS-dode, of moeten we juist nu doorpakken en snel zelf onderzoek doen?
Een column van Pim van den Berge
PFAS laboratorium
PFAS in vis in de Westerschelde © Omroep Zeeland
Het onderzoek naar de effecten van PFAS op de gezondheid is nog steeds in een stadium waarin niet onomstotelijk kan worden vastgesteld dat we er kanker van krijgen of dood aan gaan. Wel wijst een recent onderzoek uit dat kinderen met een verhoogd PFAS-gehalte in het bloed, minder anti-lichamen aanmaken na een vaccinatie. Daarmee wordt de weerstand tegen ziektes door PFAS afgebroken. Er wordt gepleit voor het verbieden van de wonderchemicaliën die in heel veel producten die ons dagelijks leven makkelijker maken, worden gebruikt.
PFAS is een verzamelnaam voor duizenden chemische stoffen in onder meer teflon, waterafstotende kleding en blusschuim. In hoge concentraties zijn de stoffen mogelijk ziekmakend. Een belangrijk deel van de PFAS-lozingen op de Westerschelde zouden worden veroorzaakt door het bedrijf 3M in Antwerpen, maar ook komen er kilo's PFAS per jaar binnen bij de waterzuivering van Bath en via het Kanaal van Gent naar Terneuzen.

We weten het niet

Rondom de fabrieken van Chemours in Dordrecht en 3M in Antwerpen blijken omwonenden sterk verhoogde concentraties PFAS in het bloed te hebben. Maar zijn ze daarom vaker ziek dan anderen? Is er vaker sprake van kanker? En als PFAS de werking van vaccinaties bij kinderen vermindert, hoe zit dat dan bij volwassenen? We weten het niet.
3M in Zwijndrecht (Antwerpse haven)
3M fabriek bij Antwerpen © ANP
Maar al met al zou je denken dat de toenemende discussie omtrent PFAS, de aanwijzingen dat het niet goed voor ons is, een verhoogd gevoel van urgentie bij overheden zou losmaken. In een brief aan Provinciale Staten van 21 oktober roemt commissaris Han Polman namens de provincie de stappen die zijn genomen: "Wij constateren dat de inspanningen van de laatste vier maanden effect hebben. De problematiek staat op de agenda bij de verantwoordelijke instanties en ook veel informatie is en wordt gedeeld", schrijft Polman, "Ondanks onze beperkte bevoegdheden was de urgentie, gezien de voor Nederlandse wateren hoge PFAS-gehaltes in de Westerschelde en het Kanaal Gent-Terneuzen, duidelijk aanwezig."

Vier maanden durende urgentie

Aha! Daar is het woord urgentie. Dat moet dan haast wel betekenen dat de mouwen worden opgestroopt, onderzoeken worden gedaan en ongeruste burgers worden ingelicht. Maar nee, want in dezelfde zin staat de verlammende term 'beperkte bevoegdheden'. En nu is gebleken dat het RIVM alleen in opdracht onderzoek gaat doen naar PFAS en de effecten daarvan in onze wateren. Nu die opdracht (ondanks de al vier maanden aanwezige urgentie) nog niet is gegeven, trekt de provincie de beperkte-bevoegdheden-kaart. En legt de verantwoordelijkheid bij minister Barbara Visser, die toezegt om snel overleg te gaan voeren om 'de mogelijkheid te onderzoeken om relevante vragen alsnog mee te nemen in lopende onderzoekstrajecten'.
Demissionair minister Barbara Visser en Vlaams minister Zuhal Demir PFAS gesprek Den Haag ministerie
Demissionair minister Barbara Visser en Vlaams minister Zuhal Demir PFAS na hun gesprek op het ministerie van I&W in Den Haag © Omroep Zeeland
Ondertussen blijft de stroom PFAS gestaag zijn weg vinden door de Westerschelde, gevoed door kanalen en zijrivieren. Uit een steekproef blijkt dat je met het eten van 150 gram van de eerste de beste bot die bij Paal is gevangen, meer dan 20 keer de Europese veiligheidsnorm voor PFAS per week binnenkrijgt. Hoe zit het dan met al die Zeeuwen die uit die Westerschelde eten of er in zwemmen?

Waar stopt bevoegd gezag en begint eigen verantwoordelijkheid?

Ongeacht beperkte bevoegdheden is de Provincie Zeeland bij machte om voedsel te laten testen en de GGD te vragen of zij mensen die eten uit de Westerschelde willen laten testen op de hoeveelheid PFAS in het bloed. Ja, dat kost geld. Ja, dat kost moeite. Ja, het ministerie is eigenlijk het bevoegde gezag. Maar de provincie behoort over onze veiligheid en gezondheid te waken, en mag gerust in situaties zoals deze enige burgerlijke ongehoorzaamheid tonen. Want wanneer we met snel handelen duidelijkheid krijgen en mogelijk ziekte of erger weten te voorkomen, is dat veel beter te verantwoorden dan later te moeten schuilen achter het bevoegd gezag.