Piek in oversterfte voorbij, Zeeland zwaarst getroffen

De afgelopen anderhalve maand was de oversterfte in Zeeland zeer groot. Oversterfte houdt in dat er meer mensen zijn overleden dan het CBS op basis van voorgaande jaren en andere factoren, zoals bevolkingsgroei, had voorspeld.

Die voorspelling van het CBS heeft een onder- en bovengrens. Halverwege november steeg de sterfte tot fors boven de bovengrens van die voorspelling. Het was voor het eerst dat er sprake was van significante oversterfte in Zeeland sinds het begin van de coronapandemie.

De laatste week van 2021 zat de sterftelijn nog net erboven, maar de eerste week van 2022 dook de lijn onder die bovengrens. Daarmee is er dus een einde gekomen aan die significante oversterfte.

Vergeleken met de bovengrens van de voorspelling van het CBS waren er van halverwege november tot en met de eerste week van januari 175 sterfgevallen meer dan verwacht. Ten opzichte van het gemiddelde van die CBS-voorspelling gaat het om 460 sterfgevallen. De daadwerkelijke 'extra' sterfte ligt daar ergens tussenin.

Zeeland is volgens het CBS de provincie waar in de maand december relatief de meeste oversterfte was, met 55 procent meer sterfgevallen dan voorspeld. Limburg en Flevoland volgen met 43 en 42 procent.

Over het waarom van deze toename in sterfte in november en december gaan verschillende verklaringen de ronde. Mogelijk komt het door uitgestelde zorg. Het zou dan kunnen gaan om keer op keer uitgestelde operaties die door al dat uitstel uiteindelijk te laat komen. Wellicht ook in combinatie met zorg-mijdend gedrag.

De meest plausibele verklaring is tot nu toe echter dat het hier gaat om coronadoden die niet terugkomen in de RIVM-registratie. Daarvan is namelijk al langer bekend dat die onvolledig is.

Het CBS registreert namelijk naast de wekelijkse sterftecijfers ook gegevens over de doodsoorzaken, maar die komen met enige vertraging naar buiten, onder meer omdat het verwerken van die gegevens veel tijd vergt. Pas in april worden de CBS-cijfers over doodsoorzaken van november verwacht.

De doodsoorzaak-cijfers zijn nu al wel bekend tot en met augustus. Daaruit blijkt dat er landelijk tot dan toe ongeveer twee keer meer mensen aan corona zijn overleden dan het RIVM in die periode heeft geregistreerd.

Het CBS geeft aan dat vrijwel alle oversterfte tijdens de coronapandemie tot nu toe ook aan het coronavirus toe te schrijven is. De onderzoekers van het CBS verwachten dat dit ook geldt voor deze piek in oversterfte.

Dit wordt nog aannemelijker wanneer de sterfte in Zeeland ook uitgesplitst wordt voor gebruikers van de Wet langdurige zorg (Wlz). Het gaat dan vooral om ouderen in verpleeghuizen, en in mindere mate ook om chronisch zieken en gehandicapten, die blijvend 24 uur per dag zorg krijgen.

In de onderstaande grafiek is de sterfte onder Wlz-gebruikers (oranje) uitgesplitst ten opzichte van alle andere sterfgevallen (grijs). Daarin is te zien dat de sterfte in de verpleeghuizen in week 51 een zeer sterke daling vertoont. Bij de overige sterfte zet die daling pas in week 1 van 2022 in.

Dit lijkt te correleren met het toedienen van de boosterprik, eerst aan kwetsbare ouderen en later aan andere leeftijdscategorieën, als je rekening houdt met het feit dat boosters pas twee weken na het toedienen maximale bescherming bieden.

Toch blijft het speculeren. Want zeker weten doen we het pas als de gegevens over doodsoorzaken van november in april door het CBS naar buiten worden gebracht.