Antwerps onderzoek: pfas bedreiging voor leven in Noordzee

25 mei, 12:16 • 3 minuten leestijd

Het hele ecosysteem in de Noordzee loopt mogelijk gevaar door de lozingen van pfas in de afgelopen jaren. Dat concluderen onderzoekers van de Universiteit Antwerpen op basis van metingen die ze in 2018 hebben gedaan in jonge vis, krab en garnalen. De wetenschappers pleiten voor meer onderzoek. Ze willen kijken naar de eventuele schade voor de mens en naar het eventuele aantasten van de voortplanting bij dieren als er te veel pfas in hun lijf zit.

Plekken waar onderzoekers vis, garnalen en krab hebben opgehaald © Omroep Zeeland

Voor het onderzoek in 2018 zijn de dieren op tien plaatsen opgevist. Dat gebeurde voor de kust van België en bij de monding van de Westerschelde. Vooral in krab en garnalen zaten vaak te hoge hoeveelheden chemicaliën. "We zien dat het vooral gaat om de pfas waar een verbod op is, PFOS en PFOA. ", zegt marien bioloog Cara Byns. "De metingen in de monsters waren wel minder dan die in 2003, toen er voor het laatst onderzoek werd gedaan. Maar zeker in garnaal en krab waren de waarden hoog."

Bij de gevangen krab werd bij 30 procent van de dieren de PFOS-norm overschreden, voor PFOA was dat in 60 procent van de proefmonsters het geval. Voor de garnalen gold ongeveer hetzelfde. Ook hier werd de PFOS-norm in 30 procent van de monsters overschreden, Bij PFOA was het aantal overschrijdingen iets lager maar nog altijd had 50 procent van de gevangen dieren te veel PFOA in het lijf.

Opmerkelijk was ook dat tegen de verwachting in, de gehalten in de monding van de Westerschelde niet hoger lagen dan verderop in de Noordzee. "Je zou dat verwachten omdat er jarenlang veel pfas vanuit Antwerpen richting de Noordzee stroomde", redeneert Byns, "Maar we zien dus niet dat er meer pfas in de monsters dichtbij de monding van de Westerschelde is aangetroffen." De bron van de vervuiling in de garnalen zou dus mogelijk ergens anders vandaan kunnen komen.

Sinds 1 januari 2023 gelden er Europese normen voor vier soorten pfas in voedsel. Voor garnalen gelden de volgende normen:

PFOS: 3,0 nanogram (ng) per gram (g), PFOA 0,7 ng/g, PFNA 1,0 ng/g, PFHxS 1,5 ng/g. De som van deze vier pfas mag bovendien niet meer zijn dan 5,0 ng/g.

Wanneer één van de maximale waarden of het totaal wordt overschreden moet het product uit de handel worden genomen. Sinds 2022 wordt er door een aantal bedrijven minder pfas geloosd, maar of dat als resultaat heeft dat de pfas-gehalten in vis en dergelijke zijn afgenomen is nog onbekend.

Milieu-toxicoloog Thimo Groffen vindt de overschrijdingen zorgwekkend. "Afgaande op deze resultaten zou een derde tot de helft van deze garnalen niet in de handel terecht mogen komen", concludeert hij, "Ik pleit ervoor om zo snel mogelijk hier onderzoek naar te doen, om te kijken wat het eten van deze garnalen uiteindelijk betekent voor de inname van pfas door het lichaam."

Cara Byns wil ook dat er meer onderzoek komt, en niet alleen naar wat de chemicaliën met ons lichaam doen: "We moeten ook zeer zeker kijken naar wat pfas met het ecosysteem op zee doet op de lange termijn. Daar weten we nog niet veel van." Ze schreef een artikel naar aanleiding van haar onderzoek op de wetenschapswebsite EOS met de onheilspellende titel: ''Forever chemicals' bedreigen Noordzeeleven'.

"Er is maar voor één soort pfas, namelijk PFOA, een Europese norm als het gaat om ecologische risico's", zegt Byns, "Terwijl er duizenden pfas zijn. Studies naar de giftigheid van pfas tonen aan dat er risico's kunnen zijn voor de voortplanting, dus dat zou het Noordzeeleven in gevaar kunnen brengen." Er moet volgens Byns en Groffen dus meer gecontroleerd worden op de gehalten pfas in vis, krab en garnaal uit de zuidelijke Noordzee om de risico's voor de mens en de vissen zelf beter in te kunnen schatten.

Ook een eerder onderzoek toonde aan dat er te veel pfas in garnalen zit, volgens de huidige normen. Uit de monsters, die van 2012 tot 2018 werden genomen bleek dat garnalen voor de Nederlandse kust gemiddeld 6,7 ng/g en maximaal 33 ng/g pfas bevatten.

Vorig jaar liet productorganisatie Delta-Zuid garnalen onderzoeken in de Westerschelde vanaf de lijn Vlissingen-Breskens tot Antwerpen. Een meerderheid van de monsters ten oosten van Vlissingen-Breskens bleek te veel pfas te bevatten. De monsters die meest westelijk werden genomen (dicht bij de lijn Vlissingen-Breskens), bevatten minder pfas dan de monsters die meer oostelijk werden genomen (richting de haven van Antwerpen). De organisatie concludeerde op basis van die monsters en een advies van een expert dat garnalen die ten westen van de lijn Vlissingen-Breskens gevangen worden wel veilig zijn om te eten.