Zo gemakkelijk stalen dieven een Mondriaan uit het Zeeuws Museum
Op 25 september 1998, precies 25 jaar geleden, werd op klaarlichte dag een schilderij van Mondriaan uit het Zeeuws Museum in Middelburg gestolen. Zeeland stond op zijn kop. Hoe kon dat gebeuren? En wie waren de daders?
Op zaterdag 26 september 1998 krijgt een medewerker van het Zeeuws Museum in Middelburg de schrik van zijn leven: het schilderij De Boom van Mondriaan is weg. Even twijfelt hij. Is het doek misschien voor restauratie weggehaald? Maar al snel blijkt dit niet zo te zijn en wordt de politie ingeschakeld.
Speurwerk
De dieven hebben de lijst laten hangen. Het schilderij is eruit gewipt. De Boom van Mondriaan was niet zomaar een schilderij. Het was vier jaar eerder aangekocht voor ruim een kwart miljoen gulden en trots gepresenteerd. Het schilderij is belangrijk omdat Piet Mondriaan vroeg in zijn carrière deel uitmaakte van een groep kunstenaars in Domburg. De Boom is een Zeeuwse boom.
In een tijd zonder camera's en mobiele telefoons, moet de recherche het hebben van ouderwets speurwerk om erachter te komen wie de daders zijn en waar het schilderij is. Alle bezoekers die het Zeeuws Museum die bewuste dag bezochten, werden getraceerd, tot een bus vol Belgen aan toe, vertelt Frans Bos, destijds leider van het rechercheteam.
Uit de verhoren van de getuigen komt naar voren dat er een bijzonder stel is gezien op die 25e september. Een vrouw in een lange regenjas liep met een jongeman in het museum. En dat viel op, want het was veel te warm die dag voor zo'n lange jas.
Losgeld
Maar wie de twee zijn, blijft onbekend, totdat de verzekeringsmaatschappij van het Zeeuws Museum een advertentie in de krant zet. Daar reageert iemand op die zegt het schilderij in handen te hebben. Hij wil er 50.000 Duitse marken losgeld voor hebben en eist dat de politie niet wordt ingeschakeld. Bovendien eist hij dat er een advertentie in de Telegraaf wordt geplaatst tussen de seksadvertenties, met de tekst: 'Heer zoekt jongen, ik ben tot alles bereid. Mario'. Met een telefoonnummer.
Het telefoonnummer was natuurlijk van de politie, van een pseudo-koper. "Je begrijpt wel wat er toen gebeurde", lacht Bos. "We werden platgebeld." De verdachte belde ook. En dat contact leidt tot berichten en gesprekken over en weer. Er werd zelfs afgesproken dat het losgeld uit een rijdende trein moest worden gegooid. "Eerste doel was het schilderij terugvinden, het pakken van de daders was een tweede."
Uit de contacten met de mogelijke dader blijkt dat hij vaak belt vanuit telefooncellen in Brabant en Limburg. Dat zet de recherche op het juiste spoor. Bij een volgend contactmoment besluit de politie te gaan posten. Een groot aantal teams houdt de telefooncellen in gaten. En dat leidt tot een doorbraak. "Zodra er gebeld werd, konden we precies zien van waar er gebeld werd."
Carlo en Milica
Agenten van een observatieteam zien een man een telefooncel uitlopen en volgen hem. Hij rijdt naar een flatgebouw in Heerlen. De woning wordt in de gaten gehouden en telefoonverkeer van de vermoedelijke daders wordt afgetapt. Zelfs de vuilniszakken bij de flat werden doorzocht. Beetje bij beetje komen Carlo en zijn moeder Milica in beeld als de mogelijke daders.
De politie wacht met het arresteren van de daders. "Onze prioriteit was het terugvinden van het schilderij. Als we ze zouden aanhouden, vonden we het misschien wel nooit meer terug", zegt Bos. "Dat was de tactiek die erachter zat." Milica komt oorspronkelijk uit Servië. De vader van Carlo heeft Duitse roots, maar hij is zelf geboren in België. Uit onderzoek blijkt dat de familie niet onbekend is met het plegen van diefstallen, maar professionele kunstdieven zijn ze niet.
De Verdwenen Mondriaan
Vanaf vandaag is de vierdelige podcastserie De Verdwenen Mondriaan van Omroep Zeeland te beluisteren via de gebruikelijke podcastkanalen én op omroepzeeland.nl. De serie wordt ook uitgezonden op de radio, van maandag tot en met donderdag vanaf 12.30 uur.
Dagen gaan voorbij voordat de politie overgaat tot actie. De recherche hoopt dat de twee iets prijsgeven over de verblijfplaats van het schilderij. Maar dat gebeurt niet. Tot schrik van de politie vertrekt zoon Carlo ineens naar Belgrado. Als hij terugkeert naar Limburg, grijpt de politie tóch in.
Antwerpen
Bij thuiskomst worden Carlo en zijn moeder gearresteerd. Ze bekennen de roof te hebben gepleegd. En nog belangrijker: ze vertellen waar het schilderij ligt. Dat blijken ze ergens bij bekenden in Antwerpen te hebben gestald. De Belgische politie treft het vrijwel ongeschonden in een plastic tas aan, bovenop een kast.
Uiteindelijk worden Carlo en Milica veroordeeld tot 1,5 jaar gevangenisstraf. Het schilderij wordt weer opgehangen in het Zeeuws Museum. Het hangt er nog steeds. Maar even het doek eruit wippen is er niet meer bij. Camera's en een alarmsysteem moeten voorkomen dat een dief ooit nog een schilderij kinderlijk eenvoudig kan meenemen onder een lange regenjas.
Precies 25 jaar geleden werd een Mondriaan uit het Zeeuws Museum gestolen en zo ging dat
Waarom was dit een bijzondere zaak voor Frans Bos?
Bijna al zijn dossiers en papieren zijn weg, maar Frans Bos (78), voormalig teamchef van de politie Walcheren, heeft het dossier van de gestolen Mondriaan uit het Zeeuws Museum nog altijd bewaard. Hij kan het nog zó opdiepen uit zijn bureau.
"Dit is de enige zaak, op mijn eerste moordzaak uit 1975 na, die ik nog bewaard heb. Waarom? Omdat het een hele interessante zaak voor mij was. Niet omdat het nou zo bijzonder was dat er een schilderij was gestolen, want dat maakte mij helemaal niets uit. Maar omdat dit de eerste zaak was waarbij we bijzondere opsporingsmethoden moesten gebruiken."
IRT-affaire
In de jaren negentig was er grote beroering over de 'IRT-affaire'. Rechercheurs van dat landelijke team lieten, in een poging grip te krijgen op de georganiseerde misdaad, bewust drugstransporten door. Toen dat uitkwam, besloot de Tweede Kamer om een parlementaire enquête te houden. De enquêtecommissie, bekend onder de naam commissie Van Traa, adviseerde dat politieonderzoek aan veel strengere eisen moest voldoen.
Het ging onder meer over het ongeremd observeren van verdachten en infiltratie. "Er is in die tijd een heleboel fout gegaan bij de politie met betrekking tot bijzondere opsporingsmethoden", zegt Bos. "Aftappen van telefoons, pseudokoop, observaties met camera's op woningen. Dat was allemaal niet geregeld." En precies al die methodes speelden bij het onderzoek naar de verdwenen Mondriaan een doorslaggevende rol.
Een camera erop en kassa
Net voor de Mondriaan verdween, is dat allemaal geregeld in de wet. "En nu moesten wij als eersten in Zeeland in deze zaak die bijzondere opsporingsmethoden toepassen", zegt Bos. "Om de verdachten te vinden deed een agent of hij het schilderij wilde kopen, toen ze eenmaal in beeld waren, werden de verdachten afgeluisterd in een poging om de verblijfplaats van het schilderij te ontdekken. Ze werden ook getapt en geschaduwd.
"Als ik een camera wilde plaatsen op bijvoorbeeld een flat, moest ik toestemming hebben van de rechter-commissaris", zegt Bos. "En dat was eerst niet. We gingen daarvoor gewoon met een busje staan, we zetten een camera erop en kassa. Maar dat ging allemaal niet meer. We moesten overal toestemming voor vragen. Voor die tijd deden we het onder het mom van een oefening. Dat wil niet zeggen dat we niet de wet hanteerden, maar we liepen wel op de grens."
Alles uit de kast
Het onderzoek naar het schilderij werd niet gehinderd door de nieuwe regels. "Het was een kwestie van formaliteiten. Als je kon motiveren waarom je een opsporingsmethode wilde gebruiken, dan was er geen probleem." Bij het onderzoek naar de verdwenen Mondriaan werd dan ook alles uit de kast getrokken. Met resultaat. Na ruim twee maanden, hing het weer op zijn plek in het Zeeuws Museum.
Frans Bos gebruikte in de jaren daarna de details van deze zaak als lesstof voor beginnende rechercheurs.
