Ingehakte vitrines en soep over meesterwerken: kleine musea wapenen zich tegen criminaliteit en activisme

Criminelen verplaatsen hun werkterrein van grotere naar kleinere musea, zegt Albert Scheffers van het Stadhuismuseum in Zierikzee. "Grote musea hebben hun beveiliging op orde, dus dan moeten de kleinere mee. We kunnen ons niet veroorloven dat er op een knullige manier een diefstal plaatsvindt." De laatste jaren werd de kunstwereld opgeschrikt door onder meer een spectaculaire kunstroof met hakbijlen op kunstbeurs Tefaf in Maastricht en klimaatactivisten die zich vastplakten aan meesterwerken.

Hoe dat komt? De stijgende prijzen op de kunstmarkt. Kunst is de afgelopen decennia veel duurder geworden, vertelt directeur Marjan Ruiter van het Zeeuws Museum. "Kunst is nu veel meer een beleggingsobject dan vroeger, dat kun je zien aan de prijzen. Er worden enorme bedragen neergeteld, niet alleen voor oude meesters, maar bijvoorbeeld ook voor levende kunstenaars als Damien Hirst." En dat trekt een ander soort dieven aan dan een paar jaar geleden. "Het zijn nu professionele criminele bendes die soms zelfs in opdracht kunst stelen", zegt ze.

Kleine musea moeten in een soort wapenwedloop mee met hun collega's. "Musea zijn steeds professioneler geworden", zegt De Ruiter. "Grote musea hebben hun beveiliging op een niveau gebracht waar je als kleiner museum nauwelijks aan kunt voldoen. Het is net als bij een gewoon huis: als je buurman een alarmsysteem heeft en jouw huis alleen een slot wat je met een creditcard open kunt doen, dan ben jij kwetsbaarder. Dat verschil is het."

Daar komt nog bij dat zo'n dure Van Gogh of een Vermeer lastig te verkopen is. "Kunst uit kleinere musea is makkelijker verhandelbaar", zegt Scheffers. Het loont dus om minder bekende kunst te stelen. "Met Rembrandt of Frans Hals hoef je niet aan te komen bij een kunsthandelaar. Die kent iedereen. Dat soort werken hebben wij niet."

De Zeeuwse musea hebben het onderling wel over beveiliging. "Maar we hebben het niet over onze eigen systemen", vertelt Ruiter. "Niet omdat ik anderen niet vertrouw, maar dat gaat op een need-to-know-basis. Als ik dingen niet per se hoef te weten, dan weet ik ze niet. Ik ben ook een risico als ik het wel weet. Ja, dat gaat heel ver, maar die professionele bendes moet je niet onderschatten."

Het Zeeuws museum is nu veel meer geld kwijt aan beveiliging dan een paar decennia geleden. "Vele malen", zegt Ruiter. "Dat zit in menskracht, dat zit in technische dingen. Veiligheidsmaatregelen zijn per definitie duur." En dat gaat ten koste van het budget dat anders naar de echte museumtaken zou gaan. "Je kan je geld maar één keer uitgeven. Als het naar veiligheid gaat, gaat het niet naar iets anders."

Bij de recente verbouwing van het MuZEEum in Vlissingen zijn extra veiligheidsmaatregelen meegenomen, vertelt directeur Onno Bakker. Ook hij wil niet ingaan op details. Net als Ruiter merkt hij dat het vooral lastiger wordt om kunstwerken in bruikleen van andere musea te krijgen omdat de eisen die zij stellen aan veiligheid steeds zwaarder worden.

"Wij hebben bijvoorbeeld vitrines die moeten voldoen aan een bepaalde slagkracht. Musea zoals het Rijksmuseum in Amsterdam willen wel stukken uitlenen, maar alleen als we aan bepaalde voorwaarden kunnen voldoen. Verzekeraars spelen daar ook een rol bij, die stellen ook eisen. En dat soort musea gebruiken alleen één bepaalde verhuizer. Daar hangt wel een prijskaartje aan."

Een nieuw museum, zoals het Bevrijdingsmuseum Zeeland, is in het voordeel, vindt directeur Stef Traas. "Wij konden alle maatregelen meteen meenemen bij de bouw. Al moeten we natuurlijk wel steeds blijven aanpassen." Het Bevrijdingsmuseum heeft natuurlijk geen dure kunstcollectie in huis, maar toch moet het museum alert blijven. "Een paar jaar geleden zijn er inbraken geweest bij andere oorlogsmusea in het land. En wij hebben natuurlijk wapens in de collectie. Daar worden extra strenge eisen aan gesteld."

Kunst in musea wordt steeds vaker afgedekt en afgeschermd. "Het doek 'Vlissingen in Vogelvlucht' hangt op een makkelijk toegankelijke plek in het MuZEEum", vertelt Bakker. "Dat hebben we met opzet gedaan. Maar mensen gingen erin lopen prikken: daar is mijn huis, of daar ben ik geboren. Mensen hebben niet altijd in de gaten dat dit niet kan. Daar hebben we dus veiligheidsglas voorgehangen."

"Met het activisme is er nog een extra zorg bijgekomen", vertelt Ruiter. "Het gaat om klimaatactivisme, maar ook om mensen die aandacht vragen voor ons koloniale verleden. Dat betekent dat we ons extra bewust moeten zijn van de kwetsbaarheid van de collectie." Vorig jaar plakten actievoerders zich in het Mauritshuis in Den Haag vast aan het 'Meisje met de parel' van Johannes Vermeer. Dat soort acties zijn in Zeeuwse musea trouwens nog niet geweest.